کلپتوکراسی تحت تحریم: چگونه الیگارش‌های کرملین در دوران جنگ زنده ماندند و حتی پیشرفت کردند؟
از نفتکش‌های سایه‌ای تا کنترل الیگارش‌ها: چگونه کرملین تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کرد
حمله گسترده روسیه به اوکراین در فوریه 2022، سیاست‌گذاری‌های غرب در قبال روسیه را به شدت به چالش کشید. شبکه‌های کلپتوکراتیک کرملین، که از پیش در اقتصاد جهانی نفوذ کرده بودند، با وجود تحریم‌های سخت‌گیرانه غربی، نه تنها به فعالیت‌های خود ادامه دادند بلکه در برخی موارد حتی موفق به افزایش ثروت خود شدند. شورای آتلانتیک در مقاله ای به بررسی چگونگی شکل‌گیری این شبکه‌ها، وضعیت فعلی آن‌ها، و راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با نفوذ آن‌ها پرداخته است که خلاصه آن را در زیر می خوانید.
ریشه‌های کلپتوکراسی کرملین
دوره اول ریاست جمهوری پوتین (2000-2004)
در دوره اول ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین، او توانست قدرت خود را با کنترل منابع اقتصادی و سرکوب مخالفان تثبیت کند. این دوره با افزایش قیمت کالاهای اساسی و ادغام روسیه در اقتصاد جهانی همراه بود که به پوتین امکان داد منابع مالی خود و متحدانش را گسترش دهد.
پوتین از ابزارهای مختلفی برای تقویت جایگاه روسیه استفاده کرد. او ابتدا با نشان دادن خود به عنوان یک اصلاح‌طلب، همکاری‌های اقتصادی و سیاسی را با غرب تقویت کرد. در این زمان، رهبران غربی مانند تونی بلر، سیلویو برلوسکونی، و گرهارد شرودر، بدون توجه کافی به سرکوب‌های داخلی و جنگ در چچن، روابط اقتصادی خود را با روسیه توسعه دادند.
تغییر ساختار الیگارشی روسیه
پوتین با سرکوب الیگارش‌های دوران یلتسین، مانند میخائیل خودورکوفسکی، ساختار جدیدی از قدرت اقتصادی ایجاد کرد که در آن ثروتمندان وفادار به کرملین، تحت عنوان “کرملیگارش‌ها”، به ابزارهایی برای پیشبرد سیاست‌های کرملین تبدیل شدند. این افراد دیگر قدرت مستقلی نداشتند و ثروت و نفوذ آن‌ها به وفاداری به پوتین وابسته بود.
نفوذ جهانی کلپتوکراسی
کلپتوکراسی روسیه به مرور توانست در نظام مالی و تجاری جهانی نفوذ کند. پروژه‌هایی مانند سرمایه‌گذاری در بخش انرژی اروپا و مشارکت در طرح‌هایی مانند Nord Stream 1 نمونه‌هایی از این نفوذ بودند.
روسیه همچنین از راه‌های غیرقانونی مانند فساد در بخش گاز اوکراین و استفاده از گروه‌های مرتبط با کرملین در کشورهای مختلف برای گسترش نفوذ خود استفاده کرد. این فعالیت‌ها به تقویت جایگاه اقتصادی روسیه و افزایش قدرت “کرملیگارش‌ها” در سطح جهانی کمک کرد.
وضعیت فعلی: تاثیر تحریم‌ها و مقاومت کرملیگارش‌ها
تاثیر تحریم‌ها
تحریم‌های گسترده‌ای که پس از حمله 2022 اعمال شدند، دسترسی روسیه به سیستم مالی جهانی را محدود کردند. با این حال، این اقدامات نتوانستند به طور کامل شبکه‌های کلپتوکراتیک را از کار بیندازند. روسیه توانست با انتقال سرمایه به مناطقی مانند خلیج فارس و آسیا، و ایجاد زیرساخت‌هایی مانند “ناوگان نفتکش‌های سایه‌ای”، اثر تحریم‌ها را کاهش دهد.
رشد ناوگان نفتکش‌های سایه‌ای
این ناوگان که شامل کشتی‌های قدیمی و غیرقابل بیمه می‌شود، به روسیه اجازه داده است تا صادرات نفت را به رغم تحریم‌ها ادامه دهد. این اقدام نه تنها منابع مالی جنگ را تامین می‌کند، بلکه خطرات زیست‌محیطی گسترده‌ای را به دنبال دارد.
وفاداری کرملیگارش‌ها
کرملین با ترکیبی از تشویق‌های مالی و تهدیدهای امنیتی، وفاداری کرملیگارش‌ها را تضمین کرده است. این افراد همچنان به تامین مالی جنگ و حمایت از سیاست‌های کرملین ادامه می‌دهند. برای مثال، کرملیگارش‌هایی مانند اولگ دریپاسکا و میخائیل فریدمن به طور مستقیم یا غیرمستقیم از ارتش روسیه حمایت کرده‌اند.
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با کلپتوکراسی
- تقویت نظارت بر تحریم‌ها
اعمال تحریم‌ها باید با نظارت قوی‌تر همراه باشد. دولت‌های غربی باید سیستم‌های اطلاعاتی و نظارتی خود را برای شناسایی مسیرهای دور زدن تحریم‌ها بهبود بخشند. - گسترش دامنه تحریم‌ها
علاوه بر انرژی، صادرات فلزات روسیه نیز باید تحت تحریم قرار گیرد. این اقدام می‌تواند منابع مالی کرملین را به شدت محدود کند. - مقابله با ناوگان نفتکش‌های سایه‌ای
برای مهار فعالیت‌های این ناوگان، باید همکاری‌های اطلاعاتی و دیپلماتیک بین کشورهای غربی تقویت شود. تحریم‌های سخت‌گیرانه‌تری بر مالکیت و عملیات این کشتی‌ها اعمال شود. - کاهش وابستگی به انرژی روسیه
غرب باید سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر را افزایش داده و وابستگی خود به نفت و گاز روسیه را کاهش دهد. - افزایش فشار بر کشورهای همکار روسیه
کشورهایی که به عنوان واسطه برای انتقال منابع مالی و تجاری روسیه عمل می‌کنند، باید تحت فشار دیپلماتیک و اقتصادی قرار گیرند.
کلپتوکراسی روسیه تهدیدی جدی برای امنیت و ارزش‌های دموکراتیک جهانی است. بدون اقدامات قاطع‌تر از سوی غرب، شبکه‌های کلپتوکراتیک کرملین همچنان به گسترش نفوذ خود ادامه خواهند داد. سیاست‌گذاران غربی باید با درس گرفتن از گذشته، استراتژی جامع‌تری را برای مقابله با نفوذ روسیه و حمایت از دموکراسی در پیش گیرند.
