سوریه تنها یک راه دارد
موراد صدیق‌زاده، رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه و مدرس دانشگاه HSE مسکو در مقاله ای در راشاتودی به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی سوریه پرداخته که گزیده آن را در ادامه می خوانید.
تحولات اخیر و خروج بشار اسد
در تاریخ ۸ دسامبر ۲۰۲۴، بشار اسد پس از سقوط دمشق به دست نیروهای مخالف، به روسیه پناهنده شد. دفتر ریاست‌جمهوری سابق سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرد که خروج اسد با هماهنگی نیروهای روسیه و برای حفظ امنیت او صورت گرفته است. اسد تأکید کرد که هیچ‌گاه قصد استعفا یا درخواست پناهندگی نداشته و تنها پس از سقوط ارتش سوریه و از دست رفتن پایگاه‌های اصلی، به اجبار کشور را ترک کرده است.
خروج اسد، که همراه با خانواده‌اش در مسکو مستقر شده است، شرایط سیاسی و اجتماعی سوریه را وارد فاز جدیدی کرده است. تحلیل‌گران بر این باورند که این اتفاق می‌تواند نقطه عطفی در بحران سوریه باشد، اما در عین حال خطر بی‌ثباتی بیشتر نیز وجود دارد.
نقش کلیدی روسیه در تحولات سوریه
روسیه از سال ۲۰۱۵، به درخواست رسمی دولت دمشق، با اعزام نیروی هوایی و پشتیبانی نظامی، نقشی کلیدی در تثبیت اوضاع سوریه ایفا کرده است. هدف اصلی مسکو، مقابله با تهدیدات تروریستی و حفظ نهادهای دولتی سوریه بود.
علاوه بر اقدامات نظامی، روسیه نقش مهمی در مذاکرات صلح آستانه و بازگشت سوریه به جامعه بین‌المللی ایفا کرده است. با این حال، در مذاکرات منتهی به خروج بشار اسد، روسیه نقشی مستقیم نداشت و تأکید کرد که آینده سوریه باید از طریق فرآیند سیاسی و با رعایت قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل تعیین شود.
روسیه همچنان پایگاه‌های نظامی خود در طرطوس و لاذقیه را حفظ کرده و اعلام کرده که این پایگاه‌ها برای ارائه کمک‌های انسانی و تثبیت اوضاع منطقه حیاتی هستند.
چالش‌های پیش روی دولت جدید
پس از سقوط دولت اسد، هیئت تحریر الشام (HTS) به رهبری ابو محمد الجولانی اعلام کرد که قصد دارد کشور را متحد کند. اما اختلافات عمیق ایدئولوژیک میان این گروه و سایر جناح‌های مخالف، مانع از دستیابی به اتحاد کامل شده است.
انتخاب «محمد البشیر» به‌عنوان رئیس دولت انتقالی نیز به تشدید اختلافات میان گروه‌های مختلف انجامیده است. برخی جناح‌ها این تصمیم را غیرمشروع دانسته و هشدار داده‌اند که ادامه چنین رویه‌ای می‌تواند اهداف انقلاب را به خطر اندازد.
علاوه بر این، چالش‌های قومی و منطقه‌ای نیز وضعیت را پیچیده‌تر کرده است. نیروهای قبیله‌ای جنوب، کردهای شمال‌شرق، و بقایای داعش در شرق، همگی تهدیداتی جدی برای آینده سوریه به شمار می‌آیند.
نقش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی
کشورهای عربی خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی، قطر و امارات، به‌عنوان بازیگران کلیدی در بازسازی سوریه شناخته می‌شوند. این کشورها می‌توانند از طریق سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، انرژی و کشاورزی، به احیای اقتصاد سوریه کمک کنند.
از سوی دیگر، ترکیه و ایالات متحده همچنان در مناطق مختلف سوریه حضور نظامی دارند و در روند تحولات سیاسی این کشور تأثیرگذارند.
در همین حال، اسرائیل نیز ممکن است نقش جدیدی در معادلات منطقه‌ای ایفا کند. کاهش تهدیدات ناشی از گروه‌های رادیکال می‌تواند به بهبود روابط سوریه با اسرائیل کمک کرده و به ثبات منطقه‌ای منجر شود.
آینده سوریه: وحدت یا فروپاشی؟
آینده سوریه به توانایی دولت جدید در ایجاد اجماع داخلی و همکاری با بازیگران خارجی بستگی دارد. در صورت موفقیت در این زمینه، امکان رفع تحریم‌های بین‌المللی، بازسازی زیرساخت‌ها، و بازگشت آوارگان فراهم خواهد شد.
با این حال، در صورت شکست در ایجاد اتحاد سیاسی، خطر تجزیه کشور به مناطق مستقل و گسترش بحران‌های انسانی بسیار محتمل است. در چنین شرایطی، فروپاشی دولت مرکزی می‌تواند پیامدهای ناگواری برای کل منطقه به همراه داشته باشد.
تنها راه نجات سوریه، ایجاد وحدت داخلی و سیاست خارجی متعادل است. این کشور اکنون در نقطه عطفی تاریخی قرار دارد و تصمیمات امروز، سرنوشت نسل‌های آینده را رقم خواهد زد.
